Thứ Tư, 12 tháng 2, 2014

Băng số 06

CÁCH SỐNG CỦA NGƯỜI CƯ SĨ
Miễn là ai như thế nào thì họ cũng chẳng cần hoặc là hại người khác để tù tội mà đạt được của thì họ vẫn làm, đó là những hành động của người ác. Khi chúng ta chơi với người ác chắc chắn chúng ta phải làm theo những người đó.
6. Ưa phanh phui lỗi người
Nghĩa là chơi với người ác. Thường thường là người ác hay đem những cái chuyện xấu của người khác, chuyện lỗi của người khác mà nói ra cho người khác biết để làm cho người khác người ta khổ đau, đó là những người ác mới làm những điều đó. Cho nên đây là kết bạn với người ác chúng ta sẽ học lấy những điều mà rất xấu. Vì cái phần thứ 6 này đương nhiên là phanh phui lỗi người khác cho người khác biết, cho người khác cười chê người khác, do vì vậy đó mình thuộc về loại người ác, đó là những lỗi của những người ác.
Vì vậy chúng ta trong 6 cái điều này mà đức Phật đã dạy, chúng ta thấy mình có những điều gì nó không phải thì mình phải bỏ cái điều đó đi, đừng có nói cái lỗi của người khác cho người khác biết, đừng có phanh phui những cái xấu của người khác để cho người khác biết thì nó thuộc về 6 phần tội lỗi ở trong cái kết bạn với những người ác. Mà nếu chúng ta là những người không ác thì chắc chắn không phanh phui cái lỗi của kẻ khác cho người khác biết, không biêu xấu người khác thì chúng ta không thuộc loại người ác. Nếu mà chúng ta phanh phui những cái lỗi của người và nói xấu người thì đó chúng ta thuộc về loại người ác. Cũng như chúng ta không mưu đồ làm lợi cho mình mà hại người khác thì chúng ta không phải là người ác. Mà chúng ta mưu đồ làm lợi cho mình bằng cách hại người khác để đem lại cái lợi hoặc cái danh cho mình thì đó mình là người ác.
Dụ người làm điều chẳng phải, điều ác thì chính mình cũng là người ác.
Ưa ở chỗ thầm kín, bàn tính chuyện này chuyện kia hoặc là nói lén nhau điều này điều kia thì đó cũng là người ác. Ở đây Phật chỉ cho chúng ta thấy rõ người ác là người hay tìm cái chỗ thầm kín lén nói chuyện này lén nói chuyện kia, đều là thuộc loại người ác. Cho nên chúng ta biết như vậy khi mà chúng ta có nói chuyện với nhau thì đường đường phải nói chuyện ở nơi chánh đáng hẳn hoi đàng hoàng, vào nhà khách để nói chuyện. Nếu mà ưa nói chuyện chỗ thầm kín, chỗ lén lút thì đó là thuộc loại người ác.
Cho nên kết bạn với người ác thì có 6 cái điều để chúng ta thấy đó là những người ác.
Người mà sanh khinh chê người khác, coi rẻ người khác, khinh bỉ người khác thì đó cũng là thuộc loại người ác. Bởi vì ở đây kết bạn với người ác thì tâm chúng ta nó bắt chước theo, nó coi rẻ người khác, dù người đó hiện giờ họ thua mình gấp trăm, gấp ngàn lần nhưng mình không khinh lờn, mình không chê họ thì mình là người không ác.
Đó là những điều kiện, 6 cái điều kiện này để chứng minh chúng ta phạm phải một điều kiện thì tức là chúng ta phạm phải vào một cái người ác. Cho nên chúng ta biết được như vậy thì hãy cố gắng mà tránh những cái điều này vì đây là lời Phật dạy mà được Thầy ghi chép lại để hướng dẫn cho người cư sĩ cũng như nhắc nhở người tu sĩ. Vì đó là những hành động khi chúng ta không biết, cho nên chúng ta dễ lạc lầm. Vì vậy khi biết chúng ta hãy cố gắng mà khắc phục mình đừng để lạc lầm vào chỗ đó mà trở thành người ác.
6. Lười biếng có 6 lỗi
Một: Khi giàu không chịu làm việc.
Nghĩa là người lười biếng khi họ có tiền họ không làm việc, họ ăn cho hết của cải, tài sản chứ họ không làm việc, họ đi chơi chứ không có làm việc. Cho nên giàu có mà không chịu làm việc thì họ trở thành những người phóng đãng, kết bè, kết đảng với người ác, rồi rượu chè, rồi bài bạc. Từ cái chỗ lười biếng đó mà họ sanh ra những cái điều bất thiện, cái điều không tốt. Cho nên dù giàu chúng ta vẫn làm việc chứ không phải nói tui giàu tui không cần làm việc, ăn không hết thì cái đó là cái sai. Đó là thuộc về loại lười biếng.
Hai: Khi nghèo cũng không chịu làm việc.
Cho nên cái người nghèo mà không làm việc thì chúng ta cũng biết thuộc về loại lười biếng.
Ba: Khi lạnh cũng không chịu làm việc.
Khi thấy trời lạnh mình cũng không chịu làm việc, cứ co ro ngồi rúc ở trong nhà thì biết là loại lười biếng.
Bốn: Khi nóng cũng không chịu làm việc.
Bây giờ trời nắng nóng quá, thôi tui vô trong nhà ngồi chờ mát rồi tui hãy làm thì cái người đó cũng thuộc loại lười biếng.
Năm: Sáng sớm cũng không chịu làm việc.
Sáng sớm mình nói còn sương này kia làm việc rồi nó bệnh cảm, nó này kia thì do đó những người đó thuộc về loại lười biếng bằng cách lý luận đó.
Sáu: Chiều tối cũng không chịu làm việc.
Nếu mà chiều tối họ cho rằng tối rồi thôi nghỉ, không nên làm, để nghỉ ngày mai làm, họ luận bằng cách này bằng cách khác để buổi chiều đó họ không làm việc, vì vậy cũng thuộc về loại lười biếng.
Cho nên ở đây lười biếng có 6 cái hành động để mà chúng ta thấy cái người lười biếng:
Khi mà họ có của mà thấy họ cứ đi chơi không thì biết họ thuộc về loại lười biếng.
Khi mà họ nghèo mà thấy họ không chịu làm, tối ngày cứ co ro trong bếp, trong xó hoặc là đi chỗ này, chỗ kia chơi thì nghèo như vậy mà không chịu làm việc thì biết họ là loại lười biếng.
Khi trời lạnh mà không thấy họ làm việc là biết họ là người lười biếng.
Khi trời nóng không thấy họ làm việc cũng biết họ thuộc loại lười biếng.
Sáng sớm cũng không thấy họ làm việc thì biết họ là người lười biếng.
Chiều tối cũng không thấy họ làm việc thì biết họ là người lười biếng.
Cho nên 6 cái điều kiện này, 6 cái việc này chúng ta xét qua thì biết người đó là người lười biếng. Mà người lười biếng chúng ta có nên gần gũi những người đó không? Chắc chắn là chúng ta không nên gần gũi, vì gần gũi những người đó họ sẽ lôi cuốn chúng ta cũng trở thành những người lười biếng.
Như vậy chúng ta đã học được những cái điều cần phải học của một người cư sĩ. Chúng ta giữ gìn, cần phải giữ gìn những gì mà chúng ta đã học được ở đây: 6 cái nghiệp làm tổn hại tài của chúng ta, 6 cái điều kiện đưa chúng ta đến những người không tốt ở trong cái xã hội. Cho nên từ đó chúng ta cố gắng mà khắc phục để cho mình trở thành một người tốt ở trong gia đình cũng như một người công dân tốt ở trong một đất nước. Nếu mà chúng ta tránh được những điều này thì chắc chắn là phải có sự lợi lạc rất lớn cho chúng ta.

TRÁNH 4 HẠNG OAN GIA
Người cư sĩ, đệ tử Phật còn nên tránh 4 cái hạng oan gia. Nghĩa là đức Phật chỉ cho chúng ta biết để mà chúng ta tránh 4 cái loại oan gia mà nó có thể đưa đến cuộc đời chúng ta có những cái khổ đau. Bốn cái oan gia đó là như thế nào?
-     Một là hạng quý phục.
-     Hai là hạng mỹ ngôn.
-     Ba là hạng kính thuận.
-     Bốn là hạng ác hữu.
Bốn cái hạng người này là 4 cái hạng oan gia ở trong cuộc đời chúng ta. Cho nên chúng ta phải tránh 4 cái hạng người này.
Thật sự ra đức Phật dạy cho người cư sĩ chúng ta thấy rất là đầy đủ từ những cái gì nhỏ, rất là nhỏ nhặt ở trong cuộc sống của chúng ta, Ngài đều vạch ra cho chúng ta biết để mà chúng ta tránh, biết để chúng ta sửa mình, biết để đem lại một đời sống rất là hạnh phúc an vui. Chúng ta thấy ông Phật ông thông minh và ông sáng suốt, ông nhận ra từng chút để ông dạy cho chúng ta, thiệt là một trí tuệ vô cùng. Nhưng chúng ta được học cũng là một cái phước rất lớn. Nhiều khi chúng ta đọc qua hoặc là chúng ta chưa được nghe cho nên chúng ta không được hiểu được những lời dạy này. Một cuộc đời chúng ta sanh ra làm người rất khó mà được nghe Phật pháp dạy chúng ta từng cái cuộc sống như thế này thật là thấm thía, đối với Đạo Phật thật là khó mà hy hữu lắm chúng ta mới được trở thành những người đệ tử của Đức phật như ngày hôm nay. Bởi vậy đức Phật dạy chúng ta phải tránh 4 hạng oan gia, những người này, những hạng người này họ sẽ đem đến cho chúng ta những cái không hay cho cuộc sống của chúng ta.
Hạng quý phục có bốn. Nghĩa là đối với cái hạng mà quý phục có 4:
·      Một: Trước cho sau đoạt lại.
Cái hạng đó họ cho mình thì cho như vậy rồi họ tìm cách họ lấy lại.
·      Hai: cho ít mong trả nhiều.
Nghĩa là cho mình, ví dụ như đem cho mình cái vật gì đó thì họ có cái thâm ý của họ, là người này không bao giờ trả lại mình hoặc cho lại mình ít, cho nhiều hơn. Đó là thâm ý của người quý phục này.
·      Ba: Vì sợ nên làm thân.
Họ sợ mình cho nên họ làm thân với mình, chứ sự thật ra họ không muốn làm thân với mình. Vì lợi nên làm thân. Đó là họ làm thân mình để họ có những lợi lộc này kia nọ. Hoặc là lợi dụng mình bằng cách là tiền bạc hay của cải hay tài sản hoặc là mình giúp đỡ họ bằng cách gì đó, cho nên họ phục mình, họ làm như họ thân mình, chứ sự thật ra họ vì cái lợi, vì sợ. Cho nên những hạng người này thì chúng ta nên tránh. Họ không phải là người bạn mà họ là những người trước cho sau muốn lấy lại, cho ít thì mong phải trả nhiều, vì sợ mình nên mới làm thân với mình, nếu họ không sợ thì họ chẳng chơi với mình.
·      Vì lợi mà họ làm thân với mình, cho nên mình xét cái người nằm ở trong 4 cái hạng này thì mình không chơi những người đó mà ghép họ vào cái loại quý phục.
Quý phục có nghĩa là gì? Quý là sợ mà phục mình chứ không phải là không sợ mà phục mình, vì họ sợ mình có làm quan, làm vua có thể bắt họ bỏ tù thế này thế khác cho nên họ mới làm thân mình.
Ở đây Phật ghép 4 cái hạng người này để chúng ta thấy để chọn lấy những người bạn trong cuộc đời của chúng ta. Cái hạng người mà cho chúng ta rồi đoạt lại, cướp lại, sau này rồi cướp lại đoạt lại thì đó chúng ta không chơi với những hạng người này.
Những hạng người cho ít mà mong nhiều thì chúng ta không chơi với hạng người này.
Những hạng người mà sợ chúng ta mà làm thân với chúng ta thì hạng người này chúng ta không chơi.
Hạng người vì có lợi ích cho họ, có lợi cho họ bằng cách này bằng cách khác cho nên họ mới làm thân với mình thì những hạng người này chúng ta không chơi.
Cho nên ở đây đức Phật dạy chúng ta chọn những người bạn nào mà chúng ta chơi chứ không phải đụng ai chúng ta cũng chơi. Cho nên sau thời gian chúng ta thấy những hạng người thì chúng ta chơi với những người đó mà những loại này chúng ta ko nên chơi, chúng ta nên tránh xa.
Hạng mỹ ngôn có 4
Nghĩa là cái hạng mỹ ngôn, cái loại mà nói tiếng ngon tiếng ngọt này chia ra làm 4 hạng để chúng ta biết mà tránh mà không chơi những hạng này.
·      Một: Lành dữ đều chiều theo.
Chuyện tốt thì họ cũng nói đúng, chiều theo mình. Mà gặp chuyện dữ thì họ cũng nói theo mình. Ví dụ như trong khi đó mình làm việc từ thiện bố thí thì họ cũng nói thì ờ đó là tốt, khi mà mình đánh người ta hoặc là mình giết người ta thì họ nói anh làm cái đó cũng đúng, đó là lành giữ họ không can ngăn mình mà họ cứ xúi mình. Mình làm lành họ cũng nói tốt, mà mình làm giữ họ cũng nói tốt. Đó là cái hạng người mà nó chiều theo mình kiểu đó thì mình không chơi cái hạng người đó.
·      Hai: Gặp nạn thì lánh xa.
Khi mà mình có gặp tai nạn hay gì đó thì họ lánh xa mình, coi như họ không quen thân với mình nữa, họ sợ vạ lây thế này thế khác, cho nên mình có gặp tai nạn gì thì họ lánh xa, thì hạng này không nên chơi.
·      Ba: Có điều lành thì âm thầm ngăn đón.
Khi mà có những điều lành tức là cái điều đem lại cho họ cái lợi ích thì họ tìm cách họ ngăn đón không đem lại lợi ích đó cho mình. Ví dụ như có người đó họ khen tặng mình thì cái anh bạn này anh ngăn liền, anh nói: cái ông đó chưa hẳn đã tốt đâu, anh khen như vậy là không đúng; nhưng sự thật là người kia họ khen rất đúng là vì mình có những hành động tốt. Thí dụ như mình làm từ thiện thì có người khác nói: Ờ cái ông đó tốt quá thường hay giúp đỡ những người nghèo, trẻ mồ côi hay người bất hạnh trong xã hội thì cái ông này ông ngăn cái điều đó ra, ông nói: anh lầm rồi, cái người này họ làm như vậy là kinh doanh đó, chứ chưa phải là họ là người tốt thật đâu, đó là người mà họ có những tâm tánh như vậy thì mình không nên chới với người bạn đó.
·      Bốn: Khi thấy lâm nguy thì bài xích đả đảo.
Khi mình mà bị lâm nguy, bị kẹt cái gì đó thì họ a dua với người khác mà bài xích mình, nói xấu mình, đả đảo mình bằng cách này bằng cách khác. Cho nên những người mà như vậy thì mình không nên chơi thân với họ. Cho nên ở đây thuộc cái loại mà Phật ghép vào loại mỹ ngôn là những loại người như vậy.
Khi mà làm người cư sĩ, chúng ta phải có bạn bè, phải có những người mà chơi với nhau, vì vậy Phật dạy cho chúng ta ở đây để chúng ta chọn những người bạn tốt, những người bạn mà không hại chúng ta. Cho nên những người này là Phật ghép nó là 4 hạng, 4 cái hạng người oan gia, nó sẽ đưa chúng ta đến cuộc đời nhiều đau khổ mà chúng ta không thể được an vui.
Hạng kính thuận.
Có 4 việc mà chúng ta sẽ thấy đó là trước dối trá, sau dối trá, hiện tại dối trá, thấy có chút lỗi đã vội lánh xa. Nghĩa là cái người mà dối trá, trước mặt mình thì họ cũng nói láo nói này kia, sau lưng mình thì họ cũng đặt điều nói láo nói này kia, hiện tại họ cũng nói láo, trước sau và hiện tại thì họ cũng đều là nói dối hết. Những cái hạng mà nói dối này khi mà biết họ nói không thật thì những người mà nói không thật thì chúng ta không nên chơi với người đó. Vì họ có thể họ đặt điều, họ nói láo, họ vu oan giáo họa mình, mình không xấu mà họ đặt ra họ nói mình xấu. Ví dụ như bây giờ quý thầy là những người tu hành mà khi có một điều kiện gì thì gặp một phái nữ, thì quý vị nói chuyện hoặc có việc gì cần trao đổi nhau, thì người đó lấy cớ đó để mà nói xấu mình, nói mình mê cô ta, tu hành gì mà còn nói chuyện với người nữ, mà trong khi đó mình phải giao thiệp với những người này để cho họ giúp đỡ mình hoặc phụ mình làm những cái gì ví dụ nhờ họ cơm nước để cho mình cất nhà cất cửa hoặc làm cái gì khác thì họ lại nghi ngờ, họ lại đặt điều, họ nói mình không đúng cách thì đó là cũng thuộc loại bạn không tốt, dối trá, nói xấu mình.
Ví dụ như một người tốt thấy mình như vậy, thấy mình nói chuyện với cô ta như vậy thì người bạn tốt mà thấy như vậy sợ mình bị cám dỗ, bị sắc đẹp hoặc bị sắc dục mà cám dỗ thì mình đến mình trực tiếp, mình nói riêng với người bạn của mình: Tui thấy anh nói chuyện với cô ta, tui sợ anh có thể sa ngã không, anh phải giữ gìn tâm mình cho vững vàng, đừng có để như vậy. Đằng này không, thấy thì không nói mà lại đi nói với người khác để làm cho người bạn của mình trở thành xấu thì như vậy cho nên ở đây Phật nói trước cũng dối trá, sau thì cũng dối trá, hiện tại thì cũng dối trá, thấy có chút lỗi đã vội lánh xa. Nghĩa là thấy cái người đó có lầm lỗi một ít nhỏ đó thôi thì cho rằng cái người đó là không tốt với mình cho nên vội vàng tránh xa chứ không khuyên, không lơn gì hết thì cái đó là cái rất lỗi, rất tệ. Cho nên cái hạng người mà kính thuận cái kiểu này thì mình hoàn toàn là mình không chơi với hạng người này vì những người này là những người xấu chứ không phải là những người tốt.
Cho nên ở đây Phật ghép cái hạng người như vậy để chúng ta đừng có làm bạn, để chúng ta thấy được cái người đó là người không tốt.
Người mà dối trá như vậy đó là những người mà có thể làm cho mình mất cái niềm tin với mọi người, mặc dù là mình có lỗi, mình cố gắng mình sửa nhưng họ thêu dệt ra những cái lỗi đó, làm cho người khác nhìn mình với đôi mắt không tin tưởng, nhìn mình với đôi mắt coi rẻ rúng do những người bạn xấu làm cho mình rất là khổ sở trên cuộc đời của mình, thì những người bạn đó mình nên tránh xa mà không nên chơi với họ.
Hạng ác hữu.
Tức là cái hạng người mà ác có 4.
- Một: Khi uống rượu là bạn, nghĩa là vào trong một chỗ nào đó mà uống rượu với nhau đó là những người uống rượu cùng nhau. Phật ghép những người đó là những người bạn ác của mình. Hoặc là thấy mình mời vào uống rượu. Những người uống rượu mà mời mình để mình nhập bọn với họ, mình phải tránh xa cái người uống rượu này.
Những người ác hữu là những người bạn ác.
- Hai, là đánh bạc. Nếu mà mình thấy cái người đó đánh bạc thì mình tránh xa đừng có làm bạn với họ vì có làm bạn với họ thì mai mốt mình cũng trở thành những người đánh bạc, vì thế nào họ cũng cám dỗ mình, quyến rũ mình đi vào con đường này. Cho nên họ là những người bạn ác.
- Ba, dâm dục. Cái người mà hay đi vào cái nơi mà mua dâm, những nơi mà gái mại dâm rồi thì chúng ta không nên chơi gần những người này, những người này cũng thuộc về loại bạn ác, vì chơi những cái đó nó có những hành động không tốt mà còn hại sức khỏe cho mình nữa. Cho nên đừng có gần những người mà họ thích mua dâm, họ thích vào những nơi không tốt. Cho nên chúng ta không trong sạch thì không nên chơi với những người bạn này vì những người bạn này sẽ lôi cuốn chúng ta đi vào cái chỗ không lành, nó bất tịnh hạnh, nó không trong sạch cho nên không chơi loại bạn này.
- Bốn: Phật cũng dạy chúng ta không nên làm bạn những người ca hát và vũ múa vì những người mà ca hát vũ múa này lâu ngày nó cám dỗ bằng lời ca, điệu vũ, làm chúng ta cũng sẽ trở thành những loại ca kỹ, những người mà ca hát, cho nên Phật khuyên chúng ta đừng chơi với những bạn này vì sẽ rơi vào vòng thương vay, khóc mướn làm cho tâm hồn chúng ta bất an.
Do vậy chúng ta hãy tránh 4 cái loại người bạn này.
Những điều Phật dạy ở trên đây chúng ta thấy rất là thấm thía. Nếu mà một người cư sĩ, cũng như người tu sĩ mà chúng ta suy nghĩ cho kỹ, chúng ta nên tránh 4 cái hạng oan gia này để cho cuộc sống của chúng ta thanh thản và tiến bước trên con đường đạo để một ngày nào đó chúng ta thực hiện rốt ráo làm chủ cuộc sống, được giải thoát, chấm dứt được sinh tử luân hồi. Đó là cái điều mong muốn và cái ước vọng của mỗi người hướng đến Đạo Phật, mục tiêu mà chúng ta nhắm để chúng ta đi đến. Cho nên trước tiên chúng ta phải tránh 4 cái hạng bạn mà ở đây Phật nêu ra rất là rõ ràng. Bốn cái hạng bạn này thì nó lại chia ra 16 cái hạng người mà chúng ta cần phải cố gắng mà khắc phục mình để cho mình tránh xa những người mà không tốt sẽ cám dỗ và dẫn dắt mình vào con đường tội lỗi và con đường tạo nên những ác nghiệp mà mãi mãi trôi lăn trong 6 nẻo luân hồi mà không thể nào thoát ra được.
Ở đây đức Phật có ghi lại một bài kệ:
Quý phục gượng làm thân
Cái người đó, cái hạng mà quý phục thì họ gượng họ làm thân chứ họ ko thân với mình đâu.
Hạng mỹ ngôn cũng vậy.
Kính thuận thì dối trá.
Bạn ác thì gian ác.
Người trí thường biết rõ
Chỉ luận việc hơn thua
Gần ác không tình nghĩa
Nên mau xa lánh họ
Như tránh con đường hiểm.
Đó là đức Phật viết bài kệ ngắn gọn nhưng mà 2 câu kết của bài kệ này:
Nên mau xa lánh họ
Như tránh con đường hiểm.
Tức là con đường hiểm nghèo đó.
Thì như vậy chúng ta biết lời khuyên của đức Phật, chúng ta nên tránh những cái này, tránh những người bạn này để chúng ta được cái cuộc đời an ổn và yên vui, sống trong cuộc sống để thực hiện con đường đi của Đạo Phật. Còn nếu chúng ta không tránh những người bạn này thì chúng ta khó mà thực hiện được con đường chân chánh của Đạo.

BỐN HẠNG NGƯỜI ĐÁNG THÂN CẬN
Làm bạn có 4 hạng người đáng thân cận, nghĩa là chúng ta nên tìm những người nào đáng làm bạn. Ở đây Phật dạy cho chúng ta thấy rõ, nó có 4 hạng người chúng ta cần thân cận sống với họ, đó là 4 hạng người nào?
- Một: Hạng người thường ngăn mình làm điều quấy.
Cái người bạn nào nghe cái gì mình sai mình quấy thì họ ngăn chặn mình liền thì người đó là người bạn tốt của mình. Còn người nào mình làm cái gì họ cũng nịnh theo như đã nói ở trên: mình làm lành họ cũng xua theo, mình làm ác họ cũng xu theo họ không ngăn chặn gì hết thì đó là những người xấu chứ không phải là người tốt; còn cái hạng người mà mình làm một cái điều ác thì họ ngăn chặn, làm điều quấy thì họ ngăn chặn mình, làm cái điều lành thì họ khuyến khích mình mà làm điều ác thì họ ngăn chặn mình liền thì đó là những người bạn của mình, mình hãy thân cận với những người đó.
- Hai: Hạng người có lòng thương xót.
Mình chơi với những người mà biết thương người, biết đạo lý của con người, biết thương xót loài chúng sanh, biết sự đau khổ của loài chúng sanh thì chắc chắn những người đó họ là những người tốt chứ không phải là người xấu.
Còn những người mà giết hại chúng sanh, những hạng mà đồ tể giết chúng sanh mà bán thịt thì chúng ta đừng nên chơi những hạng đó, nó có thể giết chúng ta mà không lường trước được. Do những điều kiện này chúng ta chọn cái người mà có tâm từ bi biết thương mình thương người, không đánh lộn đánh lạo, không chửi mắng rủa người thì tức là người biết thương xót.
Còn người không thương xót thì chửi mắng người này, chửi mắng người kia hoặc đánh đập người này, đánh đập người kia hoặc là đánh đập những loài thú vật làm cho chúng đau khổ thì đó là chúng ta phải tránh xa những hạng đó, mà chúng ta hãy gần gũi những người có lòng từ bi biết thương người, biết thương chúng sanh.
- Ba: Hạng người biết làm lợi cho người, còn những người mà làm lợi cho mình, ích ký thì mình không nên chơi. Mà những người làm lợi người khác luôn luôn lúc nào thấy người khác gặp khổ hoặc là gặp tai nạn thì người này luôn luôn làm cho người kia thoát ra khỏi tai nạn, đó là làm lợi người, làm cho người ta được an vui, làm cho người ta được hạnh phúc, thì những người đó là những người bạn của mình nên gần gũi.
- Bốn: Hạng đồng sự.
Những người mà đồng cái việc làm với mình đó là những điều kiện mà chúng ta sẽ gần gũi với những người mà cùng nghề nghiệp, cùng làm, cùng ý cùng tư tưởng tất cả những người này là người bạn tốt của mình.
Kế đây đức Phật cũng có giải thích với chúng ta từng cái phần trong 4 hạng người tốt này để chúng ta ...
Hạng mà ngăn mình làm cái việc quấy, hạng bạn tốt này, họ thấy mình làm việc quấy mà họ ngăn mình thì qua việc làm của họ mình thấy những người có hành động này thì mình nên chơi với họ. Nó có 4 điều kiện mà mình chọn bạn mà mình chơi với họ. Nếu mà mình thấy người làm ác thì hay ngăn cản.
- Cái hành động thứ nhất: Thấy người nào mà làm cái điều ác mà cái người đó ngăn chặn: anh đừng có làm vậy.
Cũng như 2 đứa trẻ đều đi chơi với nhau, một đứa thì xách cây đuổi con tắc kè hoặc là con rắn mối đập thì thằng kia nói: mày đừng giết, đừng giết con vật tội nghiệp nó, nó không làm hại mày, thì tức là thằng bạn đó là thằng bạn tốt, nó ngăn mình không cho giết hại con vật thì những hành động chơi trẻ con mà có thằng tốt thằng xấu. Mà thằng tốt nó ngăn mình, còn thằng ác nó ùa với mình, nó chạy nó dí theo, nó bắn hoặc là nó đập cho chết một con vật thì đó là những người bạn ác chứ không phải là người không ác. Đây là Thầy nói những người trẻ con còn nhỏ mà có những đứa nó rất tốt như vậy, đó là những người tốt, chúng ta thấy hành động đó là chúng ta nên kết bạn với những người đó.
Cũng như thấy một người nào mà làm cái điều ác, đánh một con chó thì lúc bây giờ cái người đó ngăn: anh đừng có đánh con chó, anh đánh vậy tội nghiệp nó, con vật nó đâu có biết gì, nó lén nó ăn vụng vì nó đói quá anh đừng có đánh nó như vậy, hành hạ nó như vậy tội nghiệp. Thì cái người mà ngăn không cho cái người khác mà làm cái điều ác, làm cái sự đau khổ cho chúng sanh, đó là mình nên chọn lấy cái người đó mình làm bạn, mình chơi. Đó là một cái hành động để cho chúng ta thấy, để mà chúng ta chọn bạn.
Hoặc là chúng ta làm một điều gì đó mà cái người đó, ví dụ chúng ta vào trong quán uống rượu thì cái người đó bảo anh: uống rượu say sưa dần dần mất trí khôn, thân anh sẽ bệnh tật, người đó ngăn mình đừng có cho mình uống rượu, thì đó là người bạn lành, người bạn tốt.
Hoặc là một hôm nào đó trong gia đình của mình xảy ra cái sự xích mích, vợ chồng rầy rà, mình tức giận mình muốn đánh vợ mình thì ngay đó cái người bạn đến chơi nhà mình thấy như vậy cản ngăn: anh đừng đánh chị vì chị cũng không muốn như vậy đâu đó là sự kiện xảy ra như thế này thế khác, khuyên lơn người bạn của mình đừng có làm cái điều đó thì đó là những người mà mình nên chơi.
Còn có nhiều người bạn khi mà thấy bạn mình đánh vợ thì lại xúi thêm nữa: ờ chị đó chị làm vậy đó, chị cặp với người này người kia đó, anh đánh cho đã, anh đánh cho chừa cái tật đó đi thì cái người đó là người xấu mình nên tránh, vì họ xúi dục như vậy để làm cho gia đình mình càng ngày càng tan nát.
Ở đây cái hành động ngăn những điều ác, những điều làm cho người khác đau khổ thì những người mà ngăn như vậy thì đó là những người tốt của mình.
- Hai: Chỉ bày cho người những điều ngay thẳng.
Nghĩa là cái người mà thường hay chỉ cho mình những cái điều tốt, phải làm như vậy như vậy. Cũng như bây giờ Phật dạy cho chúng ta phải làm như vậy như vậy, đây là những điều ác: sát sanh là điều ác, trộm cắp là điều ác, tham sân si là điều ác. Do đó những người mà chỉ cho chúng ta những cái điều tốt, những cái điều mà không ác thì đó là những người mà chúng ta cần chơi.
- Ba: Có lòng thương.
Người bạn mà có lòng thương xót chúng sanh, cũng như thương người thì đó là những người mà mình cần chơi.
- Bốn: Chỉ bày cho con đường lớn.
Nghĩa là chỉ cho mình con người có cái tâm rộng lớn, có đạo đức. Bây giờ chỉ cho mình cách thức mình bố thí, mình cúng dường hoặc là mình làm những cái việc từ thiện thì những cái người đó họ chỉ con đường phước thiện, chỉ con đường lớn cho chính mình.
Theo Đạo Phật thì quý thầy thấy rất rõ là Ngài chỉ chúng ta từng chút để chúng ta chọn bạn tốt, chứ không nên chọn bạn xấu. Do từng chút như vậy Thầy thấy Đức Phật dạy rất kỹ lưỡng cho cuộc sống của chúng ta, như vậy chúng ta hãy cố gắng mà nhớ kỹ những cái điều này để mà chúng ta chọn lấy những người bạn tốt. Nhiều khi người ta nói hoa mỹ như mỹ ngôn, người ta nói hoa mỹ mình không ngờ là người đó tốt hay xấu nhưng khi mà sống gần rồi mình mới thấy những người đó có những cái không lọt vào những điều mà Phật đã ghi ở trong này, đã dạy ở trong này để chúng ta thấy được người tốt, người xấu ở trong xã hội vô cùng lộn xộn như thế này.
Cho nên những điều mà Phật dạy ở đây, chúng ta xét qua chúng ta biết được người tốt người xấu chứ không khéo chúng ta lầm lạc lắm.
Những hạng người này cứu giúp và làm lợi ích lớn cho chúng ta, cho chúng sanh. Thì bốn hạng người, bốn cái hành động này đã chỉ cho chúng ta biết rằng 4 hạng người tốt mà để chúng ta làm thân với họ thì luôn luôn lúc nào chúng ta chơi với họ chúng ta cũng sẽ làm lợi ích chọ xã hội, cho chính bản thân mình, cho lợi những người khác nữa. Thì chúng ta nên kết bạn với những người đó.
Kế nữa đức Phật dạy chúng ta kết bạn với những người từ mẫn.
Những người từ mẫn có 4 việc. Từ mẫn tức là lòng thương xót người. Nó có 4 việc, có 4 hành động mà chúng ta thấy được 4 cái hành động này.
- Một: Cái người bạn đó thấy cái người bạn mừng cho người bạn khác được làm cái lợi. Ví dụ như bây giờ mình trúng số thì cái người đó họ không phải làm vẻ vui mừng để mà xin tiền mình đâu mà cái người này mừng thật. Thấy anh này đang nghèo khổ mà bây giờ may mắn anh mua cái vé số mà anh trúng được thì gia đình anh đỡ biết bao nhiêu. Cho nên mình mừng, mình thấy người ta được lợi đó là những người bạn tốt. Hoặc là thấy người này làm ăn hôm nay khá giả được mình đến mình thăm thấy nhà cửa anh này khá lên, mình mừng cho anh ta. Thì đó là thấy người ta được lợi mình mừng.
Nhiều khi ngoài mặt mình làm vẻ mừng nhưng trong bụng thì mình ganh tỵ. Cái anh này, anh làm giàu hơn mình rồi, anh hơn mình rồi thì như vậy mình thua anh ta quá. Ngoài mặt thì mình làm mừng nhưng trong bụng chưa chắc đã là mừng thật. Đó là cái điều của người xấu. Còn cái người này mừng thật không có lòng ganh tỵ, không vì cái lợi, thấy người khác được lợi mà vì nịnh bợ mừng để rồi tìm cái lợi đó, chôm chỉa một ít nào đó đối với cái lợi của người khác thì cái đó cũng là bạn xấu. Còn này mừng thật là khi thấy người khác được lợi vui mừng cho người khác được lợi.
- Hai: Buồn khi thấy người gặp nạn.
Khi mình chọn người bạn mà tốt thì người này khi thấy người bạn mình bị nạn thì người này họ buồn khổ như chính bản thân họ bị nạn, cũng như chính người thân ở trong gia đình của mình vậy. Đó là những người bạn tốt mà mình nên thân cận và gần gũi
- Ba: Khen ngợi đức của người khác.
Nghĩa là thường thường mình khen ngợi, ca ngợi với những người khác là người đó có cái hạnh bố thí hoặc người đó bố thí hết tài sản của mình bây giờ đi tu, hoàn toàn không còn cái tài sản gì nữa hết, người này thật giữ đúng cái hạnh buông xả như Phật đã dạy, người này đáng được ca ngợi, đáng được khen vì họ dám xả của cải tài sản của họ.
Ví dụ như Thầy nói ở đây trong mọi người cư sĩ mà không có người nào dứt bỏ gia đình mình được như bằng Minh Tông, khi mẹ đang đau rồi khi vợ con nhỏ, còn đi học dứt bỏ để đi theo con đường tu của Đạo Phật, thật khó có người ở trên thế gian này làm được vì vậy cho nên chúng ta khen ngợi. Cũng như ngày xưa đức Phật vứt bỏ vợ đẹp, con xinh của cải tài sản của mình, ngai vàng ngôi báu mà vẫn dứt bỏ để mặc chiếc áo tu hành rất là nghèo khổ đi xin ăn từng bữa. Những việc mà làm được như vậy không phải là chuyện dễ của thế gian này. Những người mà dứt bỏ gia đình được để yên ổn ngồi trong thất tu cũng không phải là mọi người đều làm được như Minh Tông. Cho nên đó là những cái chúng ta khen ngợi rất đúng chứ không phải khen ngợi sai, không phải là khen ngợi nịnh bợ mà khen ngợi việc làm của người đó không thể có người khác làm được cho nên mình mới khen ngợi. Đó là khen ngợi đức của người khác, người ta làm được những điều đó.
Còn trái lại khi mà mình làm không được mà thấy người ta làm được thì mình lại ganh ghét, mình lại dèm pha bằng cách này: Ờ mẹ đau mà bỏ đi, như thế này thế khác là người bất hiếu, như vậy thật sự ra trong những người lý luận như vậy không thấy cái chỗ giải thoát là quan trọng. Nếu không chừng mẹ mình đau ở nhà, bà có chết mình cứu được không? Hoặc mình đau thế có được không? Hay cũng đứng nhìn ngó mà thôi? Hơn nữa mình đi tu được biết đâu chừng, sau khi giải thoát được, mình đi tìm mẹ mình sanh nơi đâu đó để độ người đền đáp trong một hiện kiếp người đã bố thí thân mạng cho chúng ta có thân này có phải là có lợi ích không? Còn bây giờ chúng ta cứ ôm cái gọi là cái hiếu, mà cái hiếu giả dối đó phỏng chúng ta có làm được điều gì chăng? Có lợi ích gì cho bà ta chăng? Hay chỉ đứng nhìn trước cơn đau của mẹ mình trên giường? Đó là những cái mà chúng ta khó mà làm được chứ không phải dễ.
- Bốn: Thấy người nói ác thì liên ngăn can.
Thấy người ta nói cái lời đó nó thô tục thì ngăn anh đừng nói tục tĩu như vậy, anh đừng nói hung ác như vậy, anh đừng chửi mắng như vậy, ngăn liền không ngại người đó oán ghét mình thì đó là những người ngăn những lời nói ác của mình thì mình hãy thân cận với những người này. Đó là đức Phật chỉ cho chúng ta thấy được, cho chúng ta biết chọn những người bạn có những hành động tốt như vậy. Còn ngược lại mà chúng ta lại dèm pha khi thấy người có những đức hạnh tốt, có những gương hạnh tốt thì mình tìm cách mình dèm pha người đó xuống để làm cho người khác người ta không hiểu người ta chê cười, người ta khinh bỉ cái người mà đang thực hiện những đức hạnh tốt. Vì vậy khi học đạo chúng ta phải học rất kỹ những cái điều này để chúng ta biết rõ mà chúng ta tránh, chúng ta không còn lầm lạc trên hành động ác, trở thành những người bạn ác của những người xung quanh chúng ta.
Hạng người ích lợi có 4 việc.
- Một: Là hộ vệ người, không phóng dật.
Nghĩa là giúp đỡ cho người mà không phóng dật.
Chẳng hạn bây giờ chúng ta vô trong Tu viện này tu hành, tâm giữ gìn không phóng dật thì lúc bấy giờ những người mà cư sĩ ở bên ngoài đem cơm gạo hay tiền bạc giúp chúng ta để chúng ta tu hành, đó là người hộ vệ làm cho chúng ta tu hành, đó là những người bạn tốt đó.
- Hộ vệ sự phóng dật của người khác để khỏi hao tài. Khi cái người đó phóng dật, chạy theo ngũ dục lạc, lúc bấy giờ nó sẽ hao tài tốn của, lúc bấy giờ cái người bạn tốt thì luôn luôn bảo vệ, hộ vệ trong sự khuyên lơn của người đó để cho người đó đừng chạy theo sự phóng dật đó mà hao tài tốn của. Ví dụ cái người đó họ mê uống rượu thì người này hộ vệ cái sự phóng dật của người mê uống rượu này bằng cách khuyên lơn họ đừng nên uống rượu, đừng nên làm cái điều ác, đừng nên nói, thì đó là những người hộ vệ cái sự phóng dật của kẻ khác làm cho người khác không phóng dật, đó là cái sự hộ vệ thì những người đó là những người tốt.
- Ba: Hộ vệ người khiến không sợ hãi.
Nghĩa là có cái người sợ hãi như bây giờ có một em bé đi ngang đường mà xe cộ chạy qua, nó sợ nó không dám đi thì mình đi lại nắm tay cháu bé dẫn qua đường làm cho nó ko sợ hãi. Nó thấy một con rắn nó sợ quá, nó la thì khi đó chúng ta đến an ủi nó và chúng ta đuổi con rắn đi để cho nó không sợ hãi. Đó là những điều mà chúng ta hộ vệ khiến cho những người không sợ hãi, những người đó là người bạn tốt của chúng ta. Như vậy thì chúng ta chọn lấy những người mà có điều kiện làm cho kẻ khác yên tâm mà không sợ hãi thì chúng ta chọn lấy những người đó làm những người bạn của mình.
- Bốn: Cân nhắc người lúc ở chỗ vắng.
Nghĩa là khi nào ở chỗ vắng mình cân nhắc hoặc chỗ đó sẽ trộm cướp hoặc chỗ đó sẽ bị nghi ngờ thế này thế khác hoặc người ta nghi mình ở chỗ vắng này để làm cái gì trộm cướp hoặc làm chính trị này kia, cho nên mình cân nhắc cái người bạn của mình mà cái người đó thường nhắc anh đừng có đến đó, chỗ đó nó thanh vắng thì có thể xảy ra tai nạn này tai nạn kia, sợ cho người bạn của mình bằng cách này cách khác thì đó là người bạn tốt. Cho nên cái người mà cân nhắc mình: Bây giờ anh đi trên con đường đó nó rất nguy hiểm, anh không nên đi ở chỗ đó mà anh nên đi phải mấy người chứ anh đừng có đi một mình, đó là những người cân nhắc đi ngang những chỗ vắng vẻ, truông vắng vẻ, núi rừng vắng vẻ mà lúc bấy giờ những người mà cân nhắc mình như vậy, lo lắng cho mình như vậy, đó là những người bạn tốt mà mình chọn lấy để mình kết bạn với họ.
Hạng đồng sự có 4 việc.
- Một: Vì người không tiếc thân mạng.
Nghĩa là gặp việc gì mà có thể liều chết mà cứu bạn mình được thì cái người đó là người tốt. Khi gặp tai nạn, ví dụ như bây giờ hai người đi ở trong rừng thì có 1 con hổ chạy ra để chực chụp người bạn mình thì cái người này họ tiến tới xông lên trước để họ chịu đựng, liều thân mạng để cứu bạn mình thì lúc bấy giờ người bạn là người tốt, chúng ta hãy chọn lấy những người bạn đó mà chúng ta chơi với họ. Khi mà gặp hữu sự, gặp tai nạn thì họ liều mình cứu mình, họ không để cho mình bị tai nạn bị hữu sự. Cũng như trong thời gian chiến tranh khi bom đạn nổ, có người họ nằm trên cái người thân của họ, họ lấy thân họ để che đạn cho người thân của họ thì đó là những người tốt cho nên chúng ta hãy chọn lấy những người đó mà chúng ta làm bạn
- Hai: Vì người không tiếc của báu.
Nghĩa là thấy người đó bị hoạn nạn mà cần phải có của cải tài sản để cứu nạn người đó thì tuôn ra hết để mà giúp đỡ cái người kia thoát nạn thì người đó là người bạn tốt của chúng ta.
- Ba: Giúp người khỏi sự sợ hãi.
Nghĩa là người đó đang lo sợ. Ví dụ như bây giờ trong một gia đình thì không còn tiền bạc mà vợ thì sắp sanh, người này quá lo sợ rồi không biết như thế nào, không biết tiền thuốc thang như thế nào, thế này thế nọ kia…Cái người mà biết được hoàn cảnh của người bạn của mình vậy họ sẵn sàng họ giúp người đừng lo lắng: Anh đừng lo lắng gì hết, tui sẽ lo lắng hết cho anh những phần này để cho gia đình anh được yên vui thì đó là những người tốt. Còn những người mà thấy những lo lắng như vậy bỏ qua, không giúp đỡ thì đó là người bạn xấu chúng ta không nên chơi.
- Bốn: Khuyên bảo người khi ở chỗ vắng.
Cái người đồng sự có 4 hành động, thì ở trên cái người ích lợi nó có sự cân nhắc ở chỗ vắng, thì đồng sự cũng có khuyên ở chỗ vắng. Bởi vì theo Thầy thiết nghĩ: Cái chỗ vắng nó thường hay nguy hiểm vô cùng, cho nên do như vậy mà muốn bảo vệ người bạn của mình thì mình nên tránh xa những chỗ vắng vẻ. Tránh xa cái chỗ vắng vẻ thì bảo vệ được sự sống của người bạn mình và người khuyên bảo như vậy là người bạn tốt của mình. Còn người bạn mà ko tốt thì mình làm gì làm họ chẳng khuyên bảo, mình đến cái chỗ nguy hiểm, cái chỗ vắng vẻ thì họ chẳng có khuyên bảo mình điều gì, xảy ra thì mình chịu, đó là những người bạn xấu.
Ở đây khi mà chọn bạn thì quý vị thấy rõ là Đức Phật đã vạch ra cho chúng ta thấy được người tốt và người xấu để mà chúng ta chọn, để chúng ta sống ở trong cuộc đời để đem lại sự an vui hạnh phúc của chính mình và chính người khác. Nhiều khi chúng ta không thấy được những hành động này rồi chúng ta chọn lầm bạn rồi từ đó nhiều khi nó đem đến chúng ta rất đau khổ.
Ví dụ như miệng lưỡi thôi, họ nói qua nói lại cũng đủ làm cho mình đau khổ chứ không phải là gì khác. Cho nên ở đây Phật dạy cho chúng ta biết để mà chúng ta cố chọn bạn tốt mà tránh bạn xấu để cuộc đời chúng tađược yên vui, hạnh phúc. Nếu lỡ có bạn xấu thì chúng ta phải chịu lấy mà thôi chứ biết làm sao được. Lỡ mà chúng ta chọn được bạn tốt thì chúng ta được an ổn trong cuộc sống của mình. Cho nên từ đó chúng ta phải cố gắng và suy tư tìm người bạn cho thật tốt trên bước đường tu tập, nó làm cho tâm chúng ta được an ổn mà yên ổn tu hành. Còn nếu mà gặp những người bạn xấu chúng ta không yên tâm ngồi lại nhiếp tâm thì bao nhiêu cái điều kiện nó làm cho tâm chúng ta dày vò trong tâm hồn, làm sao mà chúng ta tu được, rất là khó tu.
Như vậy thì các thầy nhớ kỹ trên con đường tu nó không đơn giản, tâm mà bất an, hoàn cảnh đưa đến bất an mà chúng ta không khắc phục được nó vì những người bạn xấu, vì những hoàn cảnh xấu đưa đến thì chúng ta sẽ khó mà tiến tu trên con đường đạo giải thoát này được. Vì vậy chúng ta phải cố gắng mà tìm đúng đối tượng, tìm đúng bạn, tìm đúng môi trường thuận tiện trên bước đường tu tập thì đạo Phật mới có thể thực hiện được.
NGƯỜI CƯ SĨ NÊN BIẾT RÕ SÁU PHƯƠNG
Người cư sĩ nên biết rõ sáu phương. Nghĩa là nếu mà không dạy cái này thì chúng ta thấy Đông, Tây, Nam, Bắc, Trên, Dưới thì không biết nó thuộc về cái gì, cái gì cho nên chúng ta phải rõ để chúng ta đối xử như thế nào cho đúng cách với phương hướng của nó.
Một là Phương Đông tượng trưng cho Cha Mẹ. Phương Đông nói lên là Cha Mẹ người sanh ra chúng ta là Phương Đông.
Hai là phương Nam tượng trưng cho sư trưởng.
Phương Nam tượng trưng cho Thầy của mình.
Ba là phương Tây, tượng trưng cho thê thiếp, tức là vợ con của mình.
Bốn là phương Bắc, tượng trưng cho bè bạn. Phương Bắc thì tượng trưng cho những người bạn của mình. Do vậy mà mình phải chọn ở phương Bắc tức là chọn những người bạn tốt thuộc về phương Bắc.
Năm là phương Dưới, tượng trưng cho tôi tớ những người mà làm công, những người mà mình sai làm việc trong nhà của mình.
Sáu là phương Trên, tượng trưng cho những người hiền đức. Nghĩa là phương trên tượng trưng cho trong cuộc đời chúng ta có những bậc tu hành, những bậc chân tu, những người hiền đức, những người đức hạnh thì đó là cái phương trên.
Cho nên ở đây 6 phương, chúng ta phải nhận ra cho đúng 6 cái phương này. Vậy mỗi cái phương, chúng ta phải làm sao cho đúng?
Ở đây Phật dạy chúng ta biết cách để chúng ta thực hiện cho đúng là cái giai đoạn của người cư sĩ, phải hiểu biết, hiểu biết để mà tu tập, hiểu biết để đem lại an vui, hạnh phúc cho chính gia đình mình, cho chính bản thân mình.

1. Quan hệ giữa cha mẹ và con cái
Người có hiếu có 5 điều kính thuận cha mẹ, đây là nói về phương Đông, thì phương Đông có 5 điều mà chúng ta cần phải nhớ để ghi, để chúng ta làm tròn bổn phận của một người con hiếu.
- Một: Cung phụng, hiếu dưỡng cha mẹ không để thiếu thốn. Nghĩa là khi cha mẹ mình còn sống thà là mình nhịn ăn, nhịn mặc để mình cung phụng những gì cha mẹ cần thiết như thực phẩm, đồ ăn hoặc là y áo hoặc là những gì cần thiết cha mẹ mình dùng thì mình cố gắng mà cung phụng những điều kiện cha mẹ, nhất là cha mẹ già yếu thì mình cần cung phụng đầy đủ để cha mẹ mình yên tâm không còn lo nghèo, lo đói, lo sợ bệnh tật hoặc là không thuốc thang. Đó là cái thứ nhất của người con đối với cha mẹ.
- Hai: Phàm làm điều gì, trước phải thưa cho cha mẹ biết. Khi mà mình còn cha mẹ, mình làm 1 điều gì thì mình cũng phải thưa với cha mẹ để cha mẹ biết để người không lo, biết là người đã lớn tuổi đã đi qua trong cuộc đời, người có những lời khuyên thì mình nghe cái lời khuyên đó đúng hay sai rồi mình cố gắng mà mình chấp hành những lời khuyên của cha mẹ mình. Chứ không phải mình nói mình lớn rồi mình muốn làm gì làm, ông bà chẳng biết gì hết, ông bà là nông dân không có hiểu gì hết, già rồi đâu có hiểu biết cái gì mà thưa hỏi thì khi mình làm thì hữu sự gì cha mẹ mình lo lắng, khổ sở lắm cho nên mình phải thưa hỏi, làm cho cha mẹ biết được yên tâm trên cái việc làm của mình. Đó là thứ 2.
- Thứ 3: Cha mẹ làm điều gì mình phải kính thuận, không được chống báng, không được chống lại. Ví dụ trong phòng cha mẹ mình muốn dời cái bàn này hoặc trong nhà muốn đặt cái ghế kia theo ý của ông bà thì ông bà thích như vậy mà cái ý mình không thích như vậy nhưng mình là người con hiếu thì không nên chống lại: Ba má đừng có đặt cái này, chỗ này nó thế này thế khác làm cho ông bà không vui thì cái đó mình không phải là đứa con kính thuận, mà mình kính thuận là mình không chống lại những việc làm của cha mẹ mình. Mình chỉ góp ý với ông bà mà thôi chứ không nên chống trái tùy theo ông bà muốn làm gì thì làm nhưng mình góp ý: Cái này con thấy như ba má định làm cái này con e nó thất bại ba má xét kỹ lại chứ con không có ý gì chống báng ba má hết. Đó là những điều mà kính thuận. Mình ko có nghịch lại cái ý của cha mẹ.
- Bốn: Không trái với việc làm của cha mẹ. Nghĩa là mình không làm một điều gì đụng chạm đến việc làm của cha mẹ mình hết. Ví dụ như ông cuốc đất làm vườn, cái khu vườn gì đó thì mình lại làm trái lại, mình không muốn như vậy, mình làm trái ý cha mẹ mình thì mình không nên làm cái điều cha mẹ mình buồn phiền trong lòng.
- Năm: Không ngăn cản việc lành của cha mẹ. Cha mẹ mà làm việc lành, ví dụ như cha mẹ nói: Ờ bữa nay tao đi chùa tao lạy Phật thì đừng có ngăn cản. Hoặc là hôm nay tao đi nghe thuyết pháp thì đừng có ngăn cản, hoặc là hôm nay tao đi mua ít cá phóng sanh thì đừng ngăn cản. Hôm nay là ngày ăn chay tao mua ít thực phẩm ăn chay tao về ăn thì cái đó đừng ngăn cản. Nhiều khi cha mẹ bây giờ già yếu rồi mà ăn chay chắc chắn là cha mẹ ko đủ sức khỏe đâu phải ăn thịt cá nó mới bồi dưỡng thì như vậy là mình thương cha mẹ chứ không phải không thương. Nhưng mình thương như vậy mà biết đó là cái việc lành mà mình ngăn cản như vậy thì không đúng, để cho cha mẹ mình giữ gìn được một ngày chay không phạm vào cái lỗi mà ăn thịt chúng sanh thì đó là một điều tốt.
Vì vậy chúng ta phải học lấy 5 cái điều hiếu hạnh này mà đối với cha mẹ của mình thì như vậy mới là đứa có hiếu.
Thì hôm nay quý Thầy được học qua một cái lời dạy của Phật có 5 cái điều hiếu hạnh mà chúng ta giữ gìn đúng thì nó sẽ đem đến cái an vui, hạnh phúc cho cha mẹ và chính bản thân của mình, làm cho con thì hiếu thảo, cha mẹ thì nồng nàn thương con, con mình rất có hiếu.
Ngược lại, con thì có 5 điều đối với cha mẹ như vậy thì ngược lại cha mẹ cũng phải có 4 điều đối xử với con mình. Cho nên Phật dạy rất kỹ. Người con đối với cha mẹ có 5 điều mà cha mẹ chăm sóc con thì có 4 điều. Rõ ràng Phật dạy rất là kỹ. Không phải nói là cha mẹ mình như vậy, 5 điều mình rất là cung kính, mình như vậy là hiếu mà cha mẹ lại không có bổn phận của cha mẹ đối với đứa con thì đó cũng là cái sai. Cho nên cha mẹ phải có bổn phận chăm sóc đứa con mình như thế nào? Thì phật ở đây nói có 4 điều mà làm cha mẹ phải thực hiện 4 cái điều này là làm tròn bổn phận của cha mẹ đối với đứa con. Vậy 4 điều đó là gì?!
- Một: ngăn con không cho nghe và làm điều ác, nghĩa là ngăn cản con mình đừng có làm điều ác. Thì như chúng đã học thập thiện rồi thì chúng ta biết rằng 10 cái điều ác và 10 cái điều lành. Vậy thì nếu mà con mình làm những điều lành thì trong 10 cái điều lành thì mình chấp nhận mình luôn luôn sung sướng mà con mình nó làm những cái điều ác thì 10 cái điều ác thì mình ngăn chặn liền không cho con nó làm cái điều ác, tức là bổn phận làm cha làm mẹ thì phải ngăn con mình không được làm cái điều ác, không được nghe theo cái điều ác. Đó là cái thứ nhất.
- Hai: Chỉ dạy con làm điều lành, nghĩa là ngăn nó không cho nó làm 10 điều ác, dạy nó phải làm 10 điều lành. Thì 10 điều ác 10 điều lành đã là chúng ta đã học thập thiện đó. Do vậy mà cha mẹ cũng phải thông suốt được 10 điều lành, 10 điều ác này để chỉ dạy, để làm hết cái bổn phận của mình đối với con mình đó.
- Ba: Phải thương yêu con thắm thiết. Đứa con nào cũng phải thương hết chứ không phải đứa thương, đứa ghét. Đứa nào mình cũng phải thương, thương thắm thiết, dạy nó những điều lành, ngăn chặn nó những điều ác, nó làm ăn những cái gì thì mình có phần góp ý với nó, coi cái làm ăn đó có ác hay là không. Nếu mà nó đi ăn trộm, ăn cắp thì phải ngăn cản những ngành nghề đó. Nó đi làm nghề đồ tể, nghề bắt cá, săn bắn thì mình cũng phải ngăn chặn không có cho nó làm những nghề đó vì đó là những nghề ác. Và đó cũng là nỗi lòng của cha mẹ thương con thắm thiết, chứ không phải là những cái mà thắm thiết thương con bằng cách ngồi ngó mong ra ngoài chờ con đi về là không phải đâu mà thương con thắm thiết bằng cách thấy con mình làm được những điều lành, tránh những điều ác thì đó là lòng thắm thiết của mình đối với con mình.
- Bốn: Tùy thời cung cấp cho con những đồ cần dùng. Ví dụ nó còn học trò thì tùy lúc nó còn đi học thì mình phải cung cấp giấy mực hoặc là những thực phẩm đồ ăn gì đó để cho nó ăn, nó học cho nó đạt được sở nguyện, cho nó nên được cái nghề nghiệp chuyên môn để cho cuộc sống nó không thua ai, đem lại sự an vui, hạnh phúc cho gia đình. Thì làm cha mẹ phải cung cấp cho con những đồ đạc cần dùng, cần dùng khi đi học, rồi cần dùng khi mà nó lớn khôn thì nó cần dùng những cái gì thì mình giúp đỡ nó khi cha mẹ giàu có thì mình có điều này điều kia. Ví dụ bây giờ nó học đỗ ra bác sĩ mà nó đâu có tiền mở ra cái phòng mạch, cho nên mình cung cấp tiền bạc cho nó mở cái phòng mạch để cho nó có cái cơ sở nó làm ăn thì như vậy là tùy thời, tùy cái lúc bấy giờ nó hành cái nghề đó, nó không có tiền bạc nó bỏ ra cái vốn nó làm ăn cho nên vì vậy mình giúp cho nó cái tiền bạc, vốn liếng để cung cấp cho nó để cho nó có cái nghề nghiệp. Chẳng hạn bây giờ mình có những đứa con không có ruộng rẫy mà bây giờ không có ruộng rẫy thì làm sao mà nó làm được, cho nên mình phải mua đất ruộng để cho nó có những ruộng rẫy. Hoặc bây giờ nó có ruộng rẫy mà không có phương tiện như máy cày, máy kéo hoặc là máy gặt, máy hái thì mình là cha mẹ giàu có thì mình bỏ tiền mình giúp cho con mình nó có đủ phương tiện làm ăn như vậy tức là những đồ cần dùng, cần thiết cho đời sống của nó.
Đó là 4 điều cha mẹ chăm sóc con cái.
2. Quan hệ giữa thầy và đệ tử
Bây giờ nói về Phương Nam là sư trưởng. Sư trưởng là bậc thầy. Vị đệ tử đối với Thầy có 4 điều, cái người học trò đối với Thầy có 4 điều. Chúng ta phải nhớ là mình đối với Thầy phải có 4 điều mới xứng đáng là người học trò.
- Một: Hầu hạ Thầy, cung cấp điều cần thiết cho Thầy. Bây giờ mình luôn luôn mình gần Thầy, mình hầu hạ Thầy và mình thấy Thầy cần cái gì đó thì mình cung cấp cho Thầy những vật dụng. Như bây giờ Thầy đặt vấn đề Thầy thiếu cuốn tập để viết thì người học trò sẽ mua cho Thầy cuốn tập hay cuốn sổ này để Thầy viết. Bây giờ Thầy không có cây viết mình lại mua một cây viết cho Thầy để Thầy viết. Bởi vì người tu mà theo đạo Phật thì ông Thầy chẳng có một vật gì hết mà khi cần dùng một vật gì thì mình là người hầu hạ, người đệ tử thì mình cung cấp ngay cho ông Thầy của mình những vật dụng đó, rồi sau khi ông Thầy ông dùng xong ông cũng xả bỏ ông không nhận cái gì hết. Liền ngay đó Thấy y áo ông Thầy mình rách hết rồi thì mình bắt đầu cung cấp y áo cho Thầy để cho Thầy mặc lành lẽ hoặc là thấy y áo thầy rách thì mình cần phải vá đắp trở lại cho được kín đáo, thì đó là những người học trò hầu hạ Thầy bằng cách hầu hạ như vậy. Chứ không phải hầu hạ là đứng hầu hạ quạt hoặc này kia, đó là cái hình thức phong kiến, không đúng.
Hầu hạ có nghĩa là mình giúp đỡ Thầy mình, ví dụ như Thầy bệnh đau không giặt y áo được thì mình đem y áo dơ của Thầy mình giặt, đó là mình hầu hạ Thầy. Hầu hạ Thầy là mình làm công việc giúp Thầy là hầu hạ chứ không phải mình đứng gần Thầy mà quạt cho Thầy hoặc bưng nước hay bưng này kia trong khi Thầy mạnh khỏe thì cái đó không phải là hầu hạ Thầy mà cái đó là nịnh bợ Thầy.
Cái hầu hạ mà theo Thầy hiểu ở đây là giúp Thầy những cái điều cần thiết khi Thầy làm cái điều đó không được, còn Thầy làm được thì mình cứ để Thầy tự nhiên mà làm những công việc đó, còn Thầy không làm được thì mình làm giúp Thầy đó là cái sự hầu hạ. Hiểu như vậy chúng ta mới thấy được cái tinh thần bình đẳng của đạo Phật, giúp cái người hầu hạ người không có nghĩa là hầu hạ theo kiểu vua quan mà hầu hạ ở đây theo cái nghĩa của sự giúp đỡ của mình đối với bậc Thầy mà mình rất là tôn kính.
- Hai: Cung kính cúng dường, tôn trọng và quý mến. Luôn luôn lúc nào lòng của mình cũng cung kính Thầy, luôn luôn lúc nào mình cũng có những vật khi Thầy cần thiết mình cúng dường, luôn luôn lúc nào mình cũng có lòng tôn trọng Thầy và quý mến Thầy đó là người đệ tử đối với Thầy.
- Ba: Thầy dạy bảo điều gì phải kính thuận, không chống trái. Nghĩa là thầy dạy cái điều đó mình cố gắng mình làm theo cái lời Thầy dạy, chứ không nói: Ờ thầy dạy cái đó không đúng, thầy dạy cái đó sai, chống lại bằng cách là mình biện luận cái này, cái nọ cái kia để mình bác thầy, điều đó không phải mình là người kính trọng thầy, không phải quý mến thầy. Nhiều khi mình còn đem cái sở học hơn thầy mình lý luận bài bác thầy mình chê bai thầy bằng cách này bằng cách khác, không những chê bai trước mặt mà còn lén lút nói chê bai thầy sau lưng thầy, người này người nọ kia thì đó là cái không kính thuận, không tôn trọng Thầy. Dù một ngày mình đến với thầy thì thầy cũng là thầy của mình. Dù một chữ mình học với thầy cũng là thầy của mình.
Thầy nhớ khi xưa, Thầy còn học lớp 1, lớp 2 gì đó thì có một câu chuyện, người ta thuật câu chuyện đó ở bên Pháp nói ông Các-Nô là khi còn nhỏ ông học với ông thầy lớp 1 của ông ta, ông học sau này đi ra ông làm quan, khi ông trở về ông thăm thầy thì ông thầy đã tóc bạc, ông đến ông nắm tay thầy, ông nhắc lại ông thầy: Thầy có nhớ em không? Em là Các-Nô đây. Em luôn luôn lúc nào cũng nhớ Thầy. Đó là sự kính trọng dù ông ta làm quan, ông vẫn không xem thường ông thầy lớp 1 của mình, dù ông đã đỗ bằng tiến sĩ, bằng thạc sĩ như thế nào thì ông vẫn kính trọng ông thầy lớp 1.
Còn học trò đời nay, khi mà họ học cao rồi, họ đỗ tiến sĩ thì họ chẳng xem cái ông thầy hay là cô giáo dạy mình ở trong lớp 1, mới ráp chữ A, B. Họ coi thường thầy mình học dở chưa bằng mình cho nên họ khinh dễ thầy. Vì vậy mà thiếu lòng cung kính, tôn trọng là ở chỗ đó. Nhờ có ông thầy đầu tiên sửa miệng, sửa môi của mình, nhờ ông thầy đầu tiên mới nắm tay mình mà viết từng chữ, cái ơn nghĩa đó biết bao đời mình quên được thế mà người ta dễ quên cái ơn của ông thầy, người ta không nhớ ơn của ông thầy.
Và đồng thời quý thầy về đây được học với Thầy, Thầy chỉ dạy cho con đường để làm chủ sanh tử, chấm dứt sự luân hồi, thoát ra khỏi kiếp đời lầm than, cái khổ sở của con người thì cái ơn đó biết bao nhiêu mà nghĩ, hơn là cái ơn sanh thành của cha mẹ. Vì cha mẹ sanh chúng ta ra, nuôi lớn chúng ta nhưng đời chúng ta phải thọ lấy những khổ, Thầy thì đem cho các con thoát khỏi cảnh khổ, cái ơn đó biết muôn vàn nào mà đền đáp cho cùng. Thế mà có người không nghĩ đến ơn nghĩa đó mà lại bài bác Thầy, nói thế này hoặc nói thế khác. Thời nay thật ra khó tìm người đệ tử có một lòng kính thuận, cái lòng tôn kính, tôn trọng thầy, quý mến thầy, rất là khó, nhiều người nhưng nhìn lại chẳng mấy ai, chỉ một hai người là cùng.
- Bốn: Theo thầy nghe pháp nhớ kỹ không quên, luôn luôn ghi khắc không quên lời thầy dạy. Ví dụ như Thầy dạy bảo độc cư, phải nhẫn nhục, phải tùy thuận, phải bằng lòng, phải ăn ngày một bữa, không nên ăn phi thời, phải cố gắng khắc phục, đừng có ham ngủ. Và những lời Thầy dạy thì nhớ kỹ không bao giờ quên, cố gắng khắc phục mình từng phút từng giây để đúng theo lời Thầy dạy. Thì khi mà thấy học trò mình thực hiện đúng lời dạy Thầy luôn luôn lúc nào cũng rất sung sướng vì các học trò của mình biết nghe lời Thầy. Còn các học trò không biết nghe lời thầy, ông thầy âm thầm mỏi mệt và đau khổ. Cho nên Thầy nghĩ sau những năm tháng hướng dẫn các thầy tu hành, nhiều khi các Thầy không nghe lời Thầy dạy, làm sai, không đúng, Thầy thấy sao mình mỏi mệt quá, hết muốn, và cũng chính ngày hôm nay Thầy không còn muốn hướng dẫn ai nữa hết là Thầy quá mệt mỏi rồi, Thầy quá mệt mỏi quá số người đệ tử của mình làm cho Thầy không muốn ở trên thế gian này nữa.
Đó là những điều mà Phật dạy để cho chúng ta biết 4 cách để mà người đệ tử đối với Thầy như thế nào đúng, như thế nào sai. Chúng ta cần phải nhớ, nhớ để mà không quên những điều này.
Và bây giờ vị Thầy cũng phải có 4 điều chăm sóc lại đệ tử của mình. Nghĩa là vị Thầy cũng có bổn phận chứ không phải bỏ quên người đệ tử của mình.
- Một: Dạy dỗ có phương pháp. Nghĩa là dạy dỗ đệ tử mình có cách thức, có phương pháp. Như Thầy vạch ra cái giáo án hôm nay tức là dạy dỗ các con, các Thầy có phương pháp hẳn hoi. Cho nên là một bậc Thầy dạy dỗ phải có phương pháp, nếu mà dạy dỗ không có phương pháp người đệ tử của mình tu không được, rồi nó sẽ bất mãn nó sẽ đau khổ, rồi nó phí hết cuộc đời của nó.
- Hai: Dạy những điều chưa biết. Người học trò mình chưa biết cái điều đó mình nên dạy cho nó biết để nó tu tập, nó sửa đổi tâm tánh của nó, nó trở thành người tốt. Còn những gì nó đã hiểu biết mình sách tấn, khích lệ cho nó để cho nó thực hiện được những sự hiểu biết đó càng lúc càng tiến tới con đường giải thoát.
- Ba: Giới thiệu bạn lành cho đệ tử. Nghĩa là mình biết những người nào tốt, mình giới thiệu cho nó. Ví dụ như bây giờ ở đây có những người bạn tu hành tốt, giữ gìn kỷ luật tốt thì Thầy thường giới thiệu với quý thầy để quý thầy lấy gương hạnh đó mà nỗ lực tu tập, thì trái lại quý thầy không nhận thấy cái điều đó mà nói rằng Thầy khen người này, Thầy khen người kia đem cái lòng ganh tị, tị hiềm trở thành chướng ngại. Nhưng ở đây Phật dạy: Mình phải giới thiệu những bạn lành tốt tức là những người tu tốt để cho những người đệ tử của mình lấy cái gương đó mà tu tập theo những người đó. Còn nếu mình không giới thiệu những người bạn tốt như vậy thì nó biết lấy ai mà làm gương, biết lấy ai mà nương theo. Cho nên làm bậc Thầy cũng nên giới thiệu những người mà đã tu tốt, những người mà đã làm được, những cái gì mà họ đã đi qua để giới thiệu cho những người khác họ biết, để họ đủ cái niềm tin đi tới. Nhưng có người khi nghe Thầy giới thiệu người đó tu như vậy như vậy thì có vị lại có tâm ganh tị làm cho mình rất là khó chịu.
- Bốn: Làm sáng tỏ điều hiểu biết của đệ tử. Khi người đệ tử chưa hiểu biết thì mình phải moi óc, moi tất cả những cái gì để làm cho người để tử của mình phải hiểu biết.
Con đường thiền định rất khó cho nên Thầy bao lần trầm ngâm suy nghĩ để tìm, vạch ra cho được cái lối đi, làm đúng cái đường lối, làm cho quý Thầy hôm nay hiểu được rõ ràng. Đó là bao nhiêu cái sức lực của Thầy thì dồn lại để làm cho các đệ tử, các thầy hiểu rõ, biết được những cái điều mà quý thầy đang muốn biết để mà tu tập. Cho nên Thầy cũng đem hết sức mình chứ không phải không đem hết sức mình thì không thể nào vạch ra được cái lối này. Do những bài kinh mà giảng dạy hôm nay, Thầy cũng phải suy ngẫm rất kỹ, nó phải ở trong một giai đoạn nào để cung cấp bài giảng của Phật dạy như vậy Thầy phải chọn đúng chỗ giảng dạy của nó.
Đó là những cái điều mà ở đây Phật dạy vị Thầy phải có 4 điều để dạy dỗ đệ tử của mình thì Thầy cũng đem hết sức mình để làm hết bổn phận của mình đối với đệ tử. Vì vậy từ cái ngày đầu tiên Thầy dạy những cái pháp quá cao, những cái tu tập quá sức của quý thầy làm cho quý thầy không thể tu tập nổi trong cái sức của quý thầy lúc đó thì quý thầy không thể tu tập. Cũng như bây giờ Thầy đem những cái điều mà tu tập của thầy mà Thầy dạy ngay thì chắc chắn là quý Thầy sẽ không vào được. Do vậy mà Thầy phải chẻ nhỏ ra, làm cho nhỏ ra, nhỏ rất nhiều ra để rồi dẫn dắt quý Thầy từng chút, từng chút để bước lên thì Thầy thấy có những kết quả. Đó là làm sáng tỏ những điều để cho đệ tử mình hiểu biết, để cho đệ tử mình tu tập được. Đó là những cách mà hôm nay quý thầy đã thấy rõ cái đường lối tu tập ở đây rất là cụ thể là do cái chỗ hết sức của một vị thầy mà tìm chứ không phải có ai vạch sẵn đường lối sẵn. Mà chính vị thầy đó phải hết sức vì cái trách nhiệm, cái bổn phận của mình đối với đệ tử cho nên mình phải đem hết sức của mình ra để làm sao cho đệ tử mình hiểu được cách thức tu tập và mình phải tìm hiểu từng người đệ tử, cái căn cơ, cái sự hiểu biết của nó, nhiều khi nói ra lời nói nó hiểu qua cái hiểu của nó mà không hiểu được ý của Thầy từ đó nó tu tập sai. Do vậy mà cần kề, theo sát không để cho người đệ tử của mình tự tu, tự tập thì nó đi lạc mất đi thì trách nhiệm, bổn phận của vị Thầy đối với đệ tử nó không được đầy đủ.
Ở đây từ người đệ tử đối với thầy thì nó có 4 cách rồi vị thầy đối với đệ tử thì nó cũng có 4 cách. Như vậy chúng ta mới thấy được con đường của đạo Phật dạy từng chút, cha mẹ như thế nào đối với con và con đối với cha mẹ như thế nào, rồi học trò đối với thầy, thầy đối với học trò như thế nào để đúng con đường của Đạo Phật. Chứ ở đời người ta cũng có cách thức người ta dạy con cái đối với cha mẹ ra sao nhưng nó không phải đúng vào con đường của Đạo Phật. Mà hiện nay chúng ta phải lấy những gì mà Phật dạy rồi chúng ta dạy trở lại để cho quý thầy hiểu biết rất rõ những gì mà quý thầy đi trên con đường của Đạo Phật để đối xử với nhau, để cho đúng cách chứ không khéo thì quý thầy không hiểu rồi quý thầy có những cái lệch lạc làm cho nó không đúng con đường của Đạo Phật.
3. Quan hệ giữa chồng và vợ
Bây giờ đến cái phần này chồng đối với vợ có 5 điều. Nghĩa là trong gia đình người cư sĩ thì có vợ, có chồng. Vậy thì chồng đối với vợ có 5 điều, Đức Phật dạy rất rõ:
- Một: Lấy lễ mà đối với nhau. Nghĩa là với vợ không được coi như là tôi tớ trong nhà mà phải lấy cái lễ đối xử với nhau.
- Hai: Oai nghiêm, đĩnh đạc đối với vợ mình, không được cười cợt bằng cách này, bằng cách khác sau đó vợ con nó sẽ lờn mặt, nó coi mình không ra gì. Mà mình phải nghiêm nghị, nhưng không phải là khắc khổ đối với nó để cho nó quá sợ hãi nhưng mình nói lời nói nào nó cũng đúng cách, không được đùa giỡn ở trong lời nói đối với vợ con của mình. Cho nên vì vậy mình dạy vợ, dạy con nó mới biết nghe lời, còn mình nói năng không đúng cách, cười cợt với nó, con cũng vậy vợ cũng vậy thì nó không có coi mình ra gì. Cho nên Phật dạy điều thứ hai này đối với vợ con phải oai nghiêm, đĩnh đạc tức là ăn nói, đối xử phải có sự nghiêm nghị chứ không phải là khắc khổ, chứ không phải như một ông quan đối với dân mà đối với gia đình nó có sự đĩnh đạc, đúng đắn, nó an ổn, nó yên ổn chứ nó ko làm cho người ta quá sợ hãi.
- Ba: Ăn mặc tùy thời. Nghĩa là tùy cái thời mà mình ăn mặc chứ không nên cố chấp. Ví dụ như bây giờ mình cố chấp mình ăn mặc cái áo dài đội khăn đóng như ngày xưa thì nó không tùy thời. Cho nên người chồng phải ăn mặc tùy thời.



Không có nhận xét nào:

Đăng nhận xét